به نام خدا

« مقابله با پرخاشگري دانش آموزان »

     قاسم اسمعیلی کارشناس ارشد مشاوره

مقابله با پر خاشگري دانش آموزان

آسيب ها و اختلال هايي وجود دارند كه موانعي در راه حفظ تعادل ايجاد مي نمايند. دسته مهمي از اين – آسيبها ،   « آسيبهاي رواني » هستند ، و آنهايي كه در مراحل حساس تحول يعني كودكي و نوجواني – متجلي مي شوند ، نه تنها گذار طبيعي از آن مراحل را دچار كندي و كاستي مي كنند ، بلكه سلامت و تعادل – رواني فرد را نيز دچار اختلال     مي نمايند.

از جمله مي توان به رفتار پرخاشگري اشاره داشت كه در طبقه بندي اختلالات روانپزشكي  DSMIVاز جمله زير گروههاي اختلال رفتار ارتباطي است. بعبارتي در طبقه بندي مذكور اختلال رفتار ارتباطي كه يك الگوي رفتاري بادوام است كه در آن حقوق ديگران و هنجارهاي اجتماعي متناسب با سن از طرف كودك و نوجوان مورد بي حرمتي قرار مي گيرد ( DSM IV 1994 ، به نقل از احمدي 1378 ).

از 15 نشانه با 4 زيرگروه شامل پرخاشگري ، دزدي و دروغگويي ، تخريب اموال و قانون شكني تشكيل شده است.

طبق پژوهشهاي انجام شده بنظر مي رسد كه در بين كودكان و نوجوانان ايراني تخريب اموال در مجموعه – واحدي با پرخاشگري جاي مي گيرد.

البته رفتار خشن و شدت عمل در روانپزشكي طبقه تشخيصي مطلقي ندارد. و در ارتباط با ساير اختلالات مي باشد.

فرد وقتي Violent خوانده مي شود كه بطور خشن ، خطرناك ، شديد و بيرحمانه با كسي يا چيزي رفتار يا عمل كند. شدت عملي كه انسان مرتكب مي شود ، چه در جنگ ، آدم كشي ، تجاوزبه عنف ، يا هر رفتار خشن ديگر انعكاسي از حس پرخاشگري است. ولي زماني پاتولوژيك شمرده مي شود ، كه به علت فقدان يا عدم رشد جزيي از شخصيت كه با ارزشها و موازين اجتماعي ارتباط دارد ، بوده باشد. ( پورافكاري ، 1369 ، ص 94 ).

بعبارتي پرخاشگري عبارتست از درگيري لفظي و كلامي با افراد ، اشيا و موقعيت ها كه در اثر ناكامي يا محروميت بوجود مي آيد.

در مورد چرايي رفتار پرخاشگرانه اظهارات متفاوتي شده است ، برخي رفتار پرخاشگرانه را ناشي از – عوامل دروني و برخي ناشي از علل محيطي ( موقعيتي ) مي دانند. مثلاً در رويكرد روان پويشي ( ديدگاه فرويد ) رفتار پرخاشگرانه انسان غريزي است. در رويكرد انگيزشي به عنوان سايق ، در رويكرد يادگيري اجتماعي نوعي رفتار آموخته شده ، و در رويكرد نو تداعي گرايان پاسخي به وقايع ناخوشايند مي باشد.

همچنين براساس ديدگاه روان شناسان پرخاشگري با متغير شناخت ( نگرشها ، جايگاه مهار ، اسناد و ادراك فرد از موقعيت ) ، جنسيت ، ويژگي هاي رواني و عاطفي ( احساس گناه ، هيجان پذيري خود ارزيابي منفي ، نا برابري ، عزت نفس و ... ) عوامل محيطي ( تراكم جمعيت ، فقر ، گرما ، سرما ) اختلال هاي رواني ( افسردگي ، اضطراب و ميگرن ) و تيپ هاي شخصيتي ( برون گرايي و تيپ – شخصيتي الف (A ) رابطه دارد.

گوديناف مي گويد : پرخاشگريهاي ناگهاني در كودكان با تعداد دفعاتي كه بزرگسالان در برابرشان تسليم مي شوند ، تناسب دارد. به عبارتي كودك در برابر رفتار پرخاش آميز خود پاداش ديده است گاهي نيز پر خاشگري با فرآيند بازداري خاموش مي شود و چون ترس از مجازات يا نكوهش را بدنبال دارد ، پرخاشگري بازداري شده خود بخود از بين نمي رود و به اشكال مختلفي مثل بي اعتنايي يا سخن چيني تغيير مي كند.

همچنين ممكن است پرخاشگري از طريق مكانيسم جابجايي متوجه فردي شود كه سبب ناكامي نبوده است و گاهي هم پرخاشگري متوجه خود فرد مي شود ( مازوخيسم يا خود آزار رساني ) از آنجا كه از جمله پاسخ هايي كه انسان را به هدفش نزديك مي كند يا ناكامي را كاهش مي دهد پاسخ پرخاشگري است ، لذا شايسته است طرق معقول و مناسب مقابله با اين رفتار به دانش آموزان بخوبي آموزش داده شود.

البته پژوهشهاي متعددي به بررسي علل و پيامدهاي پرخاشگري پرداخته اندو برخي نيز شيوه هاي كنترل آن را مد نظر قرار داده اند ، از جمله زهره مجد آبادي فراهاني (1378) در پژوهشي تحت عنوان بررسي تحولي مسند مهار گذاري و روابط آن با پرخاشگري به مطالعه 120 دختر با دامنه سني 8 ، 10 ، 12 و 14 سال پرداخت . يافته هاي نهايي نشان داد كه با افزايش سن پرخاشگري دروني مي شود و كودكان داراي مسند مهار گذاري دروني و بيروني از حيث رفتار پرخاشگرانه ( ريخت و جهت پرخاشگري ) از يكديگر متفاوت هستند.

الف ) در محدوده خاصي از فرآيند اجتماعي شدن ( 8 – 14 سال ) عامل سن يكي از تغيير جهت مسند مهار گذاري مؤثر نيست.

ب) با افزايش سن گرايش بيشتري به درون فكني پرخاشگري حاصل مي گردد.

ج) كودكان واجد مسند مهار گذاري بيروني ، به رغم وجود مانع ، حل موقعيت ناكامي را بيشتر با تعقيب هدف پي گيري مي كنند ، گرايش بيشتري به پيدا كردن راه حل مشكل ناكام كننده از طريق فرد ديگر دارند و با قبول سر زنش و انتقاد از خود پرخاشگري را بيشتر متوجه خود مي كنند.

د) كودكان واجد مسند گذاري دروني بيشتر براي دفاع از خود عمل مي كنند ، در مقابل ناكامي اغماض بيشتري نشان   مي دهند و با اجتناب از موقعيت نا كام كننده گرايش بيشتري به بازداري بيان خصومت آميز دارند.

راههاي تعديل و مقابله با پرخاشگري :

براي فرونشاندن خشم يك سلسله اقدامات منطقي لازم است ، اگر پرخاشگري كودكان در اثر ناكامي باشد بايد مهارتهاي اجتماعي را به آنان بياموزيم تا ناكامي را كنترل كنند و رفتاري قابل پيش بيني داشته باشند.

1-    آموزش پاسخ ها و رفتارهاي مغاير با پرخاشگري و گاهي تغيير محيطي كه موجب پرخاشگري شده مفيد است.

2-   رشد فراخود در نوجوان (افراد)

3-  ارزش دادن به فرد و اعطاي مسئوليت به او

مثال : من مي دونم تو ميتوني ، بنابراين سعي كن بهتر از اين باشي ، حتماً موفق خواهي شد.

4-   بها دادن به كودك و نوجوان.

5-   عدم استفاده از تنبيه بدني و يا توهين و تحقير بلكه حذف ريشه پرخاشگري لازم است.

6-   ناديده گرفتن رفتار منفي و تقويت رفتار مثبت فرد.

7-  در مقابل خشم و پرخاشگري نوجوان (افراد) هيچ گاه خشمگين نشويد چون شرايط را وخيم تر مي كند.

8- جهت دادن به مصرف انرژي فرد در خصوص تخليه آن به روشهاي مثبت مثل شركت دادن او در فعاليتهاي گروهي ، مسابقات ورزشي و هنري ، رقابتهاي فرهنگي و ...

9-   تلقين و تذكر به فرد ؛ تو بحمدلله بزرگ شدي ، حيف است كه اين طور باشي يا ؛

اين كار به صلاح تو نيست و تو خوب و آقايي ، تو مي تواني بهتر از اين باشي ، مطمئنم ! تلاش كني حتماً موفق مي شوي ، ببينم چه كار مي كني ! مطمئن هستم كه از رفتار گذشته ات پشيمان شده اي و مي داني كه بدون اينكه بخواهي داد و فرياد راه انداخته اي ، و الان از آن رفتار شرمنده هستي ! من مي دانستم كه تو پشيمان شده اي ولي قادر نبودي آن را به زبان بياوري و الان با اين كار خوب خودت آن را ثابت كردي و ...

10- اگر دانش آموز ( نوجوان ) در مورد حل يك مسأله دچار مشكل شده و احساس ضعف مي كند و همين عامل موجب پرخاشگري او شده به او بگوييم :

بيا يك بار ديگر با هم امتحان كنيم ! مطمئنم ارزش امتحان كردن را دارد ، شايد مسير و راه حل را بلد بودي اما كامل انجام نداده اي ، عصباني نشو ، روش بهتري براي حل مساله شما هست !

10-  بي اعتنا به خشم و پرخاشگري دانش آموز تا حدي كه به ديگران و خودش آسيب نرساند.

11- با آرامش و حفظ خونسردي ، او را آرام كرده و بعد با كلمات مناسبي تشويقش مي كنيم تا آرامش خود را حفظ كند.

12-   در برابر پرخاشگري نوجوان بايستي موضعي منطقي و با ثبات داشته باشيم و اگر او قصد جلب توجه دارد براي كاهش پرخاشگريش فوراً تسليم نشويم تا نياموزد كه ميتواند با پرخاشگري موجب جلب توجه ما شود.

13-   از همه مهمتر به دانش آموز شيوه هاي مناسب كسب مهارتهاي زندگي و از جمله مهارتهاي اجتماعي را آموزش دهيم و برحسب سطح تحول ذهني و اجتماعي او با وي همدردي نموده و با استدلال سعي كنيم رفتار پرخاشگرانه اش را كنترل كنيم.